از انگورستان تا روضه سرا در عمارت ملک‌التجار
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری احوال نیوز، به همت اداره گردشگری سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان، اصحاب رسانه از مکان تاریخی عمارت انگورستان ملک التجار بازدید کردند. انگورستان ملک، از معدود کاخ ها و عمارت هایی بودند که از دست ظلم و ستم ها و تخریب گری های ظل السلطان در امان ماند. ظل السلطان فرزند بزرگ ناصرالدین شاه بود که با وجود بزرگتر بودن نسبت به مظفرالدین شاه مالک تاج و تخت پدر نشد چرا که مادر او قاجاری نبود.
بد نیست بدانید که نقشه انگورستان ملک در ابتدا عمارتی به مساحت ۷۰۰۰ متر را نشان می دهد. متأسفانه در طول زمان، به بهانه گسترده ساختن خیابان ملک در سال ۱۳۳۳، ۳۰۰۰ متر آن از بین رفت. بنابراین به یک عمارت تبدیل گشت. اما صاحب و سازنده این عمارت بسیار زیبا کیست؟ درباره انگورستان ملک و تاریخ آن هنوز توافق نظر وجود ندارد. برخی عقیده دارند جد استاد گرامی الهی قمشه ای – حاج ملک – بوده که طبق وصیت او این عمارت را وقف کرده است.
برخی دیگر عقیده دارند که از این باغ برای مالیات گرفتن از مردم استفاده می کرده اند. دسته سوم هم معتقدند هر دو این موارد درست است و تنها در زمان های جداگانه رخ داده اند. بنابراین نام انگورستان ملک التجار را از حاج محمد ابراهیم خان ملقب به ملک التجار گرفته اند. این فرد در زمان ناصرالدین شاه مسئولیت امور مالی و خراج اصفهان را عهده دار بوده است. طبق اسناد و مدارک، این عمارت بسیار زیبا پس از ساخت، محل برگزاری جشن عروسی خانواده هایی بوده که بضاعت مالی کمی داشته اند. این کار حتی پس از مرگ ملک التجار هم انجام می گرفت اما بعد از انقلاب متوقف گردید. اکنون مکانی برای عزاداری است. ضمنا بد نیست بدانید که مورخین حدس می زنند معمار هنرمند و استاد به تمام معنای انگورستان ملک، استاد حسین چی بوده هر چند اطلاعات خاصی وجود ندارد.
شاه نشین زمستانه معروف به آرامگاه
شاه نشین زمستانه انگورستان ملک را در بخش شمالی به شکل اتاق پنج دری طراحی کرده اند. دلیل این کار این است که اصفهان منطقه ای کویری است و موقعیت شمالی اتاق کمک می کرد تا در فصل زمستان با نورگیری عالی، گرمای خوبی پیدا کند. با تزیینات فوق العاده زیبای آن متوجه می شویم که مخصوص پذیرایی از مهمانان ملک التجار هم بوده است.
شاه نشین تابستانه یا تالار
شاه نشین تابستانه خانه انگورستان ملک در وسط باغ با ارسی های بسیار زیبا قرار گرفته است. ارسی به پنجره های مزین به گره چینی می گویند که عمدتا پنجره هایی با شیشه های رنگی دارد. ارسی ها با پنجره های رنگی خود در یادآور فصل های مختلف سال، تعدیل کننده نور و مخفی ماندن فضای داخلی از سمت بیرون هستند. این نوع پنجره ها به شکل عمودی باز و بسته می شوند و رنگی بودن آنها، حشرات مزاحم را دفع می کند.
در حیاط انگورستان ملک ۴ اتاق می بینیم که در گوشه بالا قرار دارند. به این اتاق ها گوشواره می گویند. دو اتاق دیگر هم به اتاق عروس و داماد معروف بودند. در شاه نشین تابستانه میز و صندلی های مختلف برای افراد پایین رتبه و عالی رتبه قرار دارند. میز و صندلی ها فرانسوی هستند و لوسترها هم اصالت ایتالیایی دارند که مزین به آرم شیر و خورشید هستند.
شاه نشین تابستانه انگورستان ملک را با دو مانع چوبی به دو قسمت، برای پذیرایی از دو گروه از مردم تقسیم کرده اند. ضمنا خدمه با ورود به این موانع چوبی در ذهن خود یادآوری می کردند که باید به مهمانان تعظیم کنند.
اتاق زهرا خانم
زهرا خانم دختر ملک التجار بوده که پس از ازدواج ناموفق با پسر عموی خود در این اتاق زندگی می کند. در نهایت نیز به قم می رود و به عنوان خادم در حرم حضرت معصومه کار می کند.
اتاق بازرسی و نظارت
مشخصه اتاق نظارت انگورستان ملک اصفهان وجود ۴ درب است که هر کدام به بخش های مهمی از خانه راه دارد. اتاق شاه نشین، اتاق غلامان، پس درونی و اتاق اعمال متفرقه به اتاق نظارت متصل بودند.
اتاق های مخصوص بازرسی و نظارت
حیاط بیرونی
حیاط بیرونی مخصوص نشستن و صحبت کردن مردان در زمان برگزاری عروسی و جشن های خاص آن زمان بوده است. سبک معماری هم به پیروی از سبک های معروف دوران قاجار است.
اتاق پس درونی معروف به حوض خانه
این اتاق را به دستور ملک التجار برای پذیرایی از مهمانان مهم ولی غریبه ساخته اند. در واقع ملک التجار با هوشمندی تمام سعی کرده تا هم مکانی متفاوت برای پذیرایی از مهمانان مهم و غریبه فراهم کند و هم برای حفظ حریم خصوصی اهالی خانواده، آنها را از فضای اصلی دور کند.
زیرزمین
آخرین بخش در پلان انگورستان ملک، زیرزمین است. حتما می دانید که در گذشته مشابه با دوران کنونی، یخچال نبوده است. بنابراین با مهندسی و هنرمندی تمام، زیرزمین می ساخته اند. زیرزمین ها گردش هوای بسیار خوبی داشته اند و هوای خنک از طریق تونل های دیواری به داخل این فضا راه پیدا می کردند. بنابراین مکانی بسیار مناسب برای نگهداری از غذا و میوه ها بوده بدون اینکه فساد پیدا کنند.
معماری این عمارت زیبا مجموعه فضاهای حیاط سرپوشیده، سفره خانه، اتاق آرامگاه و دیگر اتاق های اطراف حیاط دارای تزئینات فراوان گچبری، آینه کاری و کاشیکاری هستند. ستون هایی که در میان فضای سفره خانه و حیاط هستند دارای روکش های چوبی بوده ولی پایه و سرستون ها دارای تزئینات می باشند. در زیر فضای سفره خانه زیرزمینی هست که نورگیرهای مشبک نور آن را از حیاط جنوبی برآورده می کنند. در گوشه جنوب شرقی بنا حمامی واقع شده است که سقف گنبدی بسیار زیبائی دارد و سکوهائی در اطراف آن تعبیه شده اند. ازاره جبهه شمالی و شرقی این خانه دارای نقوش حجاری هستند.
گفتنی است در دوره‌ی پهلوی دوم و در جریان تعریض خیابان ملک متاسفانه بخش زیادی از انگورستان ملک از بین رفت و تنها ساختمان آن باقی ماند. ولی از این ساختمان همچنان برای کار خیر استفاده می‌شد. پس از انقلاب سال پنجاه و هفت، خانه‌ی ملک التجار زیر نظر سازمان اوقاف قرار گرفت و به دست متولیان اداره می‌شد و این روند همچنان ادامه دارد.
این روزها در خانه‌ی ملک‌التجار، رسم روضه‌خوانی در دهه‌ی اول محرم و دهه‌ی آخرصفر هنوز پابرجاست. علاوه بر این امکان بازدید از این خانه در زمان‌های دیگر سال هم وجود دارد.
آدرس: خیابان شریف واقفی، خیابان ملک، محله شیخ یوسف
مریم نظری
انتهای پیام/*
