صنعت هزارساله گیوه بافی یا گیوه دوزی درحال نیست شدن

صنعت هزارساله گیوه بافی یا گیوه دوزی درحال نیست شدن

خبرنگار  پایگاه خبری احوال نیوز؛ دریادداشتی  از سلسله مقالات  “فهم نقش از میراث ناملموس ایران ” درباره صنعت هزارساله گیوه بافی یا گیوه دوزی نوشت: 
گیوه نوعی پای افزار است که رویه آن را از ریسمان و نخ پرگ یعنی ریسمانهای پنبه‌ای بافته و زیه یا ته آن را گاه از چرم و غالباً‌ از لته‌های بهم فشرده و در هم کشیده می‌سازند.

 گیوه را باید یکی از جالبترین و ارزنده ترین صنایع دستی روستایی ایران دانست. این پای پوش قدیمی که روزگاری، بخصوص در فصل تابستان مورد استفاده فراوان قرار می‌گرفت در سالهای اخیر به سبب رواج کفش ماشینی و جایگزین شدن آن بجای پای افزارهای قدیمی در اکثر مناطق ایران رونق و اعتبار دیرین خود را از دست داده و صنعتگران شاغل نیز بعلت کمی درآمد و کاهش تقاضا در این رشته به مشاغل دیگر روی آورده اند ولی زیبائی و تنوع و طرحهای متعدد گیوه آنچنان است که هنوز هم دارای متقاضیان فراوانی بوده و از استقبال قابل توجهی در فصول بهار و تابستان برخوردار می‌باشد.
گیوه یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی مناطق کردنشین و از قدیمی‌ترین صنایع دستی سرزمین ایران است و طبق سندهای تاریخی به‌دست آمده پیشینهٔ این صنعت به حدود ۱۰۰۰ سال پیش باز می‌گردد.
خاستگاه گیوه شهر نودشه از توابع استان کرمانشاه بوده و از آن منطقه به سایر نقاط گسترش یافته است.امروزه استفاده از گیوه تقریبا منسوخ شده و فقط در برخی مناطق کردنشین استفاده می شود.
زیرا در مناطق کوهستانی کردستان و باختران و فارس و گذرگاههای صعب العبور آن‌ها به علت کم بود راههای ارتباطی ماشین رو و همچنین  نوع معیشت مبتنی بردامداری و کشاورزی و ضرورت تحرک فراوان در فصول سه گانه بهار و تابستان و پائیز (‌که فصل کار هستند) پا افزاری نیاز است  که سبک- راحت – مقاوم- خنک و در عین حال ارزان باشد و خود عشایر، روستاییان و جوامع نیمه شهری با امکانات موجود در منطقه قادر به تولید آن باشند.

گیوه کشی یکی از صنایع دستی رایج و بومی استان کرمانشاه  است و به ویژه در بخش اورامانات از جمله صنایع دستی مسلط می‌باشدودرحال حاضر  حدود دویست خانوار در مناطق اورامانات به شغل گیوه‌بافی مشغول هستند.

مواد اولیه موردنیاز جهت ساخت گیوه:

بخشی از مواد مورد مصرف گیوه‌بافان در محل و بخشی دیگر از نقاط دیگر تهیه می‌شود.
موادی که در محل تهیه می‌شود.
پوست گاو – پیه – نری گاو و نخ تابیده است.
و موادی که از خارج محل تهیه می‌شود عبارت است از:
۱ – برای گیوه های تخت زیره ای
رنگ – پارچه نازک نخی – کتیرا – نخ تابیده ( قرقره)
۲ – برای گیوه های طرح جدید (‌تخت چرمی و پلاستیکی) میخ پوست دباغی شده – پاشنه های لاستیکی – کف لاستیکی – چسب – پوست – نری گاو – پارچه نخی – موی بز.

کار گیوه کشی معمولاً در دو مرحله کارگاهی و خانگی انجام می‌شود. کارهای مربوط به تخت گیوه که کاری مردانه است معمولاً در کارگاه و یا مغازه ها با ابزار گوناگون انجام می‌شود.
در مناطق شهری کارهای مربوط به رویه گیوه توسط زنان و در خانه ها صورت می‌گیرد. این کار در روستا‌ها هم به دست زنان و هم به دست مردان در خانه و قهره خانه و اماکن عمومی در ایام فراغت انجام می پذیرد.

مراحل ساخت گیوه
۱- چرم‌سازی
ابتدا پوست گاو را که از بدنش جدا شده و کاملاً تمیز شده‌است، به درون حوض آبی می‌اندازند و به مدت یک هفته نگه می‌دارند تا خیس بخورد؛ سپس آن را وارد حوض دیگری از محلول آب و آهک می‌اندازند و هر ۳ – ۴ روز پوست را زیر و رو می‌کنند تا محلول به همه جای آن برسد. پس از گذشت یک ماه که پوست در آب و آهک ماند آن را خارج می‌کنند و ۲ روز در محلول آب، زاج و نمک نگه می‌دارند؛ پس از آنکه خشک شد آن را با پیه و چربی‌های داغ‌شده چرب می‌کنند و ۲ تا ۳ روز نیز در برابر نور آفتاب قرار می‌دهند تا چربی لازم جذب آن شود. از این چرم برای کمری، نقاب و پاشنهٔ گیوه و… استفاده می‌شود. یادآوری می‌شود که گیوه‌بافان پیش از استفاده از چرم، آن را برای ۲ ساعت می‌خیسانند و پس از آن، بکار می‌گیرند.

۲- رویه‌بافی
برای رویه‌بافی اول باید ته اندازی کرد. تعداد دانه‌های ته‌اندازی به‌طور تجربی با مساوی قرار دادن اندازهٔ پهنای دورتادور ۲ انگشت اشاره و وسط در کنار هم با مقدار دانهٔ بافته شده بوده‌است. همین طور که به رج بعدی می‌رسد؛ ابتدا ۳ دانه در رج اول بعد ۴ دانه در رج دوم و همین طور رو به بالا اضافه می‌شود تا اینکه به رج ۶۰ برسیم اکنون بافت سینهٔ رویه تمام شده‌است و حال باید پاشنه را بافت که خود ۹ رج است این ۹ رج وقتی کامل شود آخرین رج آن رجی هم تراز است و در یک خط صاف خواهد بود. از اینجا است که بافت ۹ رج برای دور ساق پا شروع می‌شود. پس از تمام شدن این رج‌ها روی رج یکی مانده به آخر یک رج را زنجیره‌بافی می‌کنند.
نخ مورد استفادهٔ رویه‌بافان نخ پنبه‌ای سه لا است و سوزن آن‌ها بلند و باریک است. یک جفت رویه را می‌توان در ۲ روز بافت. رویه‌بافی درایران حرفهٔ زنان بوده‌است.

۳-تخت‌کشی
درحال حاضر در رشتهٔ گیوه‌بافی ۲ نوع تخت استفاده می‌شود؛ تخت لاستیکی (امروزه به دلیل حوصله و زمان زیادی که تخت پارچه‌ای نیاز دارد و قیمت بالای آن از تخت لاستیکی که بیشتر لاستیک چرخ‌های ماشین است استفاده می‌شود.) و دیگری تخت پارچه‌ای که نوع اصیل و کهن در تخت کشی گیوه‌است و برتری‌های خاص خود را دارد.

تخت گیوه را از پارچه‌های کتانی محکم، کرباس یا پارچه‌های کهنه می‌سازند به این ترتیب که ابتدا آن‌ها را به شکل نوار نوار می‌برند. طول این نوارها به پهنای تخت مورد نظر بستگی دارد این نوارها را مرتب پشت سر هم قرار داده و با درفش وسط آن‌ها را سوراخ می‌کنند و دوال چرمی را از آن رد می‌کنند. با این کار این نوارها بهم دوخته می‌شوند و پاشنهٔ جلو و عقب که هر دو چرمی بوده و البته عقبی از جلویی پهنتر می‌باشد (پاش لنجه) هم به کف تخت پیوند می‌خورد.

درفش‌ها را داخل خاکستر می‌گذارند تا داغ شوند و بتوانند راحت از میان نوارها عبور کنند کار دوال رد کردن را چندین بار انجام می‌دهند تا پیوندها به خوبی صورت گیرد. وقتی کار دوال رد کردن تمام شد با نمد خیس تخت را نم‌دار می‌کنند و با شفره روی تخت می‌کشند تا سطح تخت هم تراز شود و ریش‌ریش‌های حاصل از جدا شدن تار و پود پارچه ریخته شود و اطراف آن مرتب گردد. سپس با نخ و سوزن اطراف تخت را به روش کج‌بافی می‌دوزند تا هیچ نخی بیرون نزند یا به اصطلاح در نرود و نوارها شکافته نشود.
اکنون با مشته روی تخت می‌کوبند و مرتب با نمد خیس تخت را نمدار می‌کنند و شفره می‌کشند. آنگاه مخلوطی از کتیرا و رنگ جوهری سرمه‌ای را آماده می‌کنند و روی تخت می‌ریزند و با شفره آن را روی سراسر تخت پخش می‌کنند تا به صورت یکدست و صاف به همه جای تخت برسد و در آن نفوذ کند. پس از این کار تخت آمادهٔ عرضه به گیوهٔ باف می‌باشد. تمامی این مراحل تا آماده شدن تخت نزدیک به ۲ روز زمان می‌برد.

لازم به توضیح است که : این صنعت بومی را میتوان بر مبنای نوع تولید و محل تولید به دو بخش اصلی روستایی و شهری تقسیم کرد. دو روستای حجیج و نودشه از بخش اورامانات جزو مراکز قریمی و مهم تولید نوع خاصی از گیوه می‌باشد که تخت آن کهنه ای است و به نام گیوه زیره ای شهرت دارد
علاوه بر دو روستای یاد شده روستاهای دیگری که در آنها قبلاً گیوه کشی چینی معمول یوده و هنوز هم این کار ادامه دارد عبارت است از: روستای ورادر- خانه دره – شرکان – میریه نروی – وزلی – تنگ مردان – پیله گر بره سیمین علیا- طلسم – ژامرگ – تومک – زمگه حیدر- حسین آباد – دوآب – قشلاق علیا و داربید.

به نظر می رسد باتوجه به اینکه صنعت گیوه یکی از قدیمی ترین صنایع دستی ایران محسوب می شود و عدم حمایت از تولید کنندگان می تواند بزودی این صنعت را از سبد صنایع دستی ایران حذف کند ، از سویی جذابیت های این باپوش های دست ساز برای توریست ها و جهانگردان حتی هموطنانی که استفاده از کالاهای سنتی را به کالاهای صنعتی ترجیح می دهند و از همه مهم‌تر بازار کاری که  پتانسیل های موجود درآن می تواند  کارآفرینی  باشد هم برای زنان و هم برای مردان روستایی که اینکاررا با مهارت تمام انجام می دهند دلایل بسیار خوبی است تا مدیران ودولت مردان روی این صنعت ملی سرمایه گذاری نموده وآن را به بازارهای جهانی معرفی و درنمایشگاههای بین المللی آنهارا ارائه نمایند.
چنین اتفاقی هم می تواند تولیدکنندگان را حمایت نماید وهم می تواند از پایان گرفتن یک صنعت هزارساله جلوگیری نماید وهم باعث به رخ کشیدن یکی دیگر از صنایع دستی ایران در جهان می شود.

آذر کریمی

انتهای پیام/*