گفتگویی در باب کتاب فرهنگ قافیه با پدیدآورنده آن پیمان کلانتر معتمدی
پیمان کلانتر معتمدی به گزارش خبرنگار پایگاه خبری احوال نیوز :پیمان کلانتر معتمدی شاعر، نویسنده و پژوهشگر تاریخ است. آثاری از او در حوزه شعر پارسی به چاپ رسیده است که هریک مقطعی از تاریخ ایران را در قالب مثنوی حماسی روایت می کند . منظومه کورش هخامنشی، چکامه شکوه ایرانیان – دفتر اول – هخامنشیان ، منظومه اصفهان درسه جلد و منظومه خاک و خون از آثار چاپ شده او هستند .
علاوه بر این آثاری مانند دفاتر دوم و سوم چکامه شکوه ایرانیان، رنجنامه ایرانیان، چکامه کیامردان و چکامه ایران یاد را در نظم و تالیفات دیگری هم چون تاریخ جامع سه هزارساله اصفهان، آداب و رسوم و فرهنگ ایرانیان باستان ( باهمکاری بانو نرگس رضایی ) و کتاب فرهنگ قافیه ، یا ” قافیه نامه ” را نیز آماده چاپ دارد .
پیرامون ” فرهنگ قافیه ” با او گفتگویی داشتم :
چنانچه از نام این کتاب پیداست، مجموعه ای از قافیه ها را دربر می گیرد. خاستگاه این گردآوری واژه ها کجاست ؟
شعر کهن پارسی آمیخته ای از طبعی روان و زلال از یک سو، و برخی قواعد و فنون سرایشی از سوی دیگر است. حاصل این ترکیب سروده ای ای زیبا و دلنشین است . طبع شاعرانه که بُن مایه اصلی این آمیختگی است، دربسیاری از اوقات،در رعایت و بکارگیری قواعد و فنون سرایش با چالش هایی روبرو می گردد. یکی از این چالش ها یافتن قافیه هایی است که شاعر با استفاده از آن ها قادر به بیان کامل مقصود و مضمون چامه خود باشد. شاعران، و بویژه شاعران جوان، درموارد بسیاری با محصور ماندن در دایره محدود واژه های قافیه خود ، ناچار به تغییر مضمون و مقصود گردیده و گاهی نیز این عدم تعادل مضمون را در ابیات پایانی خود مشهود می گردانند.
این نقصان ها بیشتر در قالب های غزل و قصیده مشهود هستند؟
دقیقا همین طور است. شاعرانی که بیشتر در حوزه غزل ، قصیده و ابیات محدود فعالیت می کنند، معمولا آثار خود را با بهره گیری از دو شیوه خلق می کنند . در یکی از این شیوه ها ، شاعر با انتخاب مضمون مورد نظر خود در شعر، ازپیش قافیه هم را برمی گزیند و واژه های هم قافیه و متناسب با مضمون را نیز انتخاب می کند. دراین شیوه معمولا هربیت با درنظرگرفتن معنای قافیه سروده می شود. یعنی معنای قافیه، مبنای سرایش بیت قرار می گیرد. شیوه دیگر بدیهه سرائی است که در آن چشمه طبع شاعر به یکباره فوران کرده و سرایش ابیات را آغاز می کند . در این شیوه که تمرکز شاعر بر احساس و حفظ میزان مورد نیاز آن برای سرودن ابیات بعدی است ، زمان و عدم طولانی شدن سرایش رکن اساسی است .
فرهنگ قافیه چه کمکی به این شاعران می کند ؟
در هر دو شیوه فوق، شاعر با دسترسی سریع به واژه های هم قافیه مورد نظرخود، از این ویژگی بهره می برد که با گستره کلمات دردسترس، مضامین بیشتری برای منظور خود خواهد داشت و با مشاهده واژه های هم قافیه، از ایده های نهفته در هریک از آن ها استفاده می کند .
خود شما از این قافیه نامه استفاده می کنید ؟
بله . بواسطه قالب مثنوی که برای بیان تاریخ و حماسه های آن در آثارخود بکارمی گیرم، با طیف وسیعی از قافیه ها روبرو بوده ام . هر یک از این قافیه ها باید منظور و پیام تاریخی مستتر در ابیات را به روشنی بیان نماید .
آیا تفاوت ماهوی میان قافیه های مورد استفاده شما و قافیه های مورد استفاده غزل و قصیده سرایان وجود دارد ؟
شاعر در سرایش یک غزل یا قصیده عاشقانه قادر است که از هر واژه هم قافیه در جهت بیان احساس و عواطف و منظور خود استفاده نماید . ولی درحماسه سرایی دست شاعر به این اندازه باز نیست. حماسه سرا که شرط حفظ امانت در روایت حماسه را همواره مدنظر دارد و بیشتر بر روان روشن روایت تمرکز می نماید، یافتن قافیه هایی که با بیان حماسه سازگارباشد زمان بیشتری را ازحماسه سرا می گیرد . من نیز با این چالش مواجه بودم و برای نخستین بار اقدام به جمع آوری واژه های هم قافیه برای استفاده شخصی خود کردم .
ایده کتاب فرهنگ قافیه نیز از همین جا شکل گرفت ؟
بله. البته در ابتدا گردآوری کلمات هم قافیه بصورت ذهنی به انجام می رسید . هنگام استفاده از هر قافیه ای ، واژه های هم قافیه آن را در ذهن خود جستجو کرده و در دفتری به تفکیک حروف الفبا یادداشت می کردم . به همان اندازه که به تعداد کلمات هم قافیه بیشتر و طیف آن ها گسترده ترمی شد ، چالش من نیز در یافتن قافیه های مناسب کم رنگ تر می گردید . پس از چندی و با مشاهده عینی تاثیر این کار در سرعت و حفظ کیفیت سرایش، گردآوری این واژه ها با استفاده از فرهنگ لغت های معتبر فارسی را آغاز کردم .
واژه های فرهنگ قافیه در چه مدت زمانی گردآوری شده است ؟
این کار همواره بعنوان سرگرمی و فعالیت اوقات فراغت و در مواقعی غیر از پژوهش و سرایش انجام می شد . نخستین واژه ها در سال نود و چهار نگاشته شد و در طول هشت سال گذشته طیف وسیعی از واژه های هم قافیه گردآوری شده است .
برای یافتن واژه ها از چه منابعی استفاده می کردید ؟
فرهنگ قافیه با استفاده از فرهنگ های دهخدا و معین تدوین گردیده است . واژه هایی که نا آشنا بوده و کمتر مصطلح هستند را نیز با ذکر معانی ذکر شده از آن ها در همین منابع ، در ردیف آورده ام . این لازمه تدوین این فرهنگ بود چراکه شاعران و بویژه جوانان ، بدون آگاهی از معنای واژه ها قادر به بکارگیری آن ها نبودند . از سوی دیگر برای شاعران باتجربه تر نیز معانی دیگر و تعابیر هر واژه یادآوری می گردد . در این قافیه نامه ، واژه های هم قافیه تا چهار حرف آخر تفکیک و ثبت گردیده است .
در پایان ، اگر ناگفته ای هست بیان نمایید .
برای پایان مایل هستم بگویم که تجربه شخصی من در استفاده از فرهنگ قافیه در سرایش اشعار ، به این گونه است که واژه های هم قافیه برای تکمیل ابیاتی است که مصراع و قافیه اول آن درابتدا نگاشته شده است را پیدا می کنم . درسرایش غزل و قصیده نیز ، قافیه متناسب با بیان منظور خود را از میان انبوه واژه های هم قافیه انتخاب می کنم . گاهی نیز بدون این که مضمون مشخصی را درنظر داشته باشم، با مرور در واژه های گوناگون ، ایده هایی را برای خلق مضمون به ذهن می آورم .
دکتر مهرناز آزاد
انتهای پیام/*
