به گزارش خبرنگار پایگاه خبری احوال نیوز: از سلسله مقالات “فهم نقش از میراث ناملموس ایران ” با عنوان هنرآبگینه و شیشه گری ،جادوی آب و آتش می خوانیم
شیشه گری به هنر فرم و شکل دهی به شیشه توسط دست یا دستگاه برای ساخت وسایل تزئینی و یا ظروف کاربردی شیشه گری گویند.”هنر شیشه‌گری یکی از کهن ترین صنایعی است که بشر به آن اشتغال داشته‌است. کاوش‌های باستان‌شناسی مارلیک هنسلود شوش رواج شیشه‌گری در ایران باستان (عهد هخامنشی) را به اثبات می‌رساند.””شیشه دست ساز از جمله قدیمی ترین محصولات دستی است که در ایران دارای سابقه طولانی بوده است.یک گردن بند شیشه ای متعلق به ۲۲۵۰ سال قبل از میلاد که دارای دانه های ابی رنگ است ودر ناحیه شمال غربی ایران کشف شده و نیز قطعات شیشه ای مایل به سبز که طی کاوش های باستان شناسی در لرستان ،شوش و حسنلو به دست امده، نشان دهنده سابقه ساخت و یا استفاده از این صنعت در کشورمان است.
باستان شناسان معتقدند که سومریها در هزاره سوم قبل از میلاد با شیشه، آشنایی داشته‌اند. رومن گیرشمن بطریهای شیشه‌ای زیادی از حفاریهای معبد چغازنبیل به دست آورده‌است. از زمان هخامنشیان، شواهد اندکی برای استفاده کلی از شیشه در دست است.
آثار شیشه‌ای کهن نشان می‌دهد که تا پیش از سده اول پیش از میلاد، از شیشه فقط به حالت توده‌ای استفاده می‌کرده‌اند. با کشف اشیای شیشه‌ای از زمان اشکانیان و ساسانیان می‌توان گفت صنعت شیشه‌سازی در ایران رواج کامل داشته و از دو روش ساخت «دمیدن در قالب» و «دمیدن آزاد» استفاده می‌شده‌است.
از دوره سلجوقیان تا دوره مغول ظرفهای شیشه‌ای بسیار زیبا با تزیینات گوناگون به صورت مینایی، تراشیده یا با نقوش افزوده از کوره شیشه‌گران شهرهای ایران بیرون می‌آمد.
با ظهور اسلام بسیاری از شیشه و بلورسازان ایرانی به دمشق و حلب در سوریه کوچ کردند. در این دوره از تاریخ شیشه‌گری، علاوه بر تغییر کلی فرم شیشه، نقاشی و خطاطی بر روی شیشه با رنگ‌های کوره‌ای و لعاب‌های رنگی متداول شد و نوعی شیشه که اصطلاحاً مینایی نامیده می‌شود پا به عرصهٔ وجود گذاشت. دورهٔ سلجوقی (قرن ۵ و ۶هـ) نخستین دورهٔ شکوفایی شیشه‌گری در ایران پس از اسلام محسوب می‌شود.
بعدها با روی کار آمدن سلسلهٔ صفوی و توجه خاص به این رشته، کارگاه‌های شیشه‌گری در اصفهان و شیراز ساخته شد و هنرمندان، تحت تعلیم تعدادی از بلورسازان و نیزی {ایتالیایی} قرار گرفتند.
احتمال می رود که اولین ظروف شیشه در سواحل رودان یا مصر باستان (سوریه امروزی) ساخته شده است. که قدمت آن به ۳۶۰۰ سال قبل از میلاد باز می گردد.
به علت وجود ناخالصی بالایی که در شیشه های اولیه وجود داشته، امکان عبور نور از آنها نبوده و شفافیت امروزی خود را نداشته است.
قدیمی ترین شیشه ای که تاکنون کشف شده، خرمهره ای است که مربوط به هزاره سوم باز می گردد.
برای آشنایی بیشتر با این هنر آبگینه وشیشه گری باید گفت: در این هنر ابتدا ماده اولیه شیشه را با حرارت مستقیم نرم کرده سپس با روش‌های زیر به آن شکل می دهند.
“هنر شیشه‌گری فوتی نیز دمیدن نفس در شیشه است. این کار بعد از مراحل اصلی شیشه‌گری مانند ذوب سیلیس انجام می‌شود. این روش خود نیز دو روش دیگر دارد که عبارت‌اند از روش فوتی آزاد و روش فوتی-قالبی. ویژگی‌های این دو روش را با هم مرور می‌کنیم:
روش فوتی آزاد: در این روش بعد از ذوب کردن سیلیس متصل به لوله دم، شیشه‌گر در آن فوت می‌کند تا حبابی داخل شیشه پدید بیاید و شکل آن را با ابزارهای دیگر و دمیدن دوباره تغییر دهد روش فوتی قالبی: در این روش بعد از ذوب کردن شیشه آن را همراه با لوله دم داخل قالب قرار می‌دهند و با دمیدن درون شیشه آن را به شکل قالب در می‌آورند.
ابزارهای هنر شیشه گری
مانند همه هنرهای جهان در این هنر هم از ابزارهای خاصی استفاده می‌شود. ابزارهای شیشه‌گری باید مقاوم به دمای بالا باشند. این ابزارها معمولا فلزی یا چوبی هستند. در ادامه با برخی از ابزارها آشنا می‌شویم:
لوله دم: لوله‌ای تو خالی و فلزی که شیشه ذوب شده را در آن قرار می‌دهند. با این لوله شیشه‌گر درون شیشه مذاب فوت می‌کند. در مواردی مثل استفاده از روش پرسی برای جابه‌جایی از آن در هنر شیشه گری استفاده می‌شود. انبر: این ابزار شبیه به انبر‌های رایج است. از انبر در هنر شیشه گری برای شکل دادن به شیشه استفاده می‌شود. قاشق: یکی از وسایلی که نقش قالبی دارند قاشق است. این ابزار از استوانه‌ای چوبی ساخته شده که به یکسان شدن ضخامت شیشه کمک می‌کند. نکته قابل توجه در استفاده از قاشق خیس بودن آن در طول زمان استفاده از آن در شیشه‌گری است.
تیغ: تیغ شباهت زیادی به چاقوی موجود در آشپزخانه دارد. تفاوت تیغ با چاقوهای عادی مقاومت بیشتر آن است. از تیغ برای بریدن و یا خش انداختن محل جدا سازی استفاده می‌شود
قیچی: یکی دیگر از ابزارهای هنر شیشه گری قیچی است که کاملا شبیه به قیچی عادی می‌باشد. کاربرد قیچی برای بریدن بار اضافی از شیشه و بریدن محل جداسازی همانند تیغ است
تخته: این ابزار با جنس چوبی خود همانند دیگر ابزارهای چوبی در هنر شیشه گری باید مداوم خیس شود. تخته که در ابعاد مختلف ساخته می‌شود برای تغییر شکل گوشه‌ها و تمام ظروف شیشه‌ای استفاده می‌شود
قالب تخته: قالب تخته که از جنس چوب است و همیشه باید خیس بماند از دو تخته چوبی تشکیل شده است. کاربرد این ابزار برای کنترل و شکل دادن به ظروف است”
شیشه‌گری هنری با سابقه‌ای طولانی است و در طول تاریخ توانسته است به یکی از محبوب‌ترین انواع صنایع دستی تبدیل شود. گفته می شود خاستگاه این هنر کشور مصر است برخی نیز معتقدند قطب‌های بزرگ این هنر مانند ونیز و دمشق تولیداتی زیبا را به‌جا گذاشته‌اند.
اما به نظر می رسد شیشه‌گری در ایران یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های دنیا است. آثار پیدا شده شیشه‌ای در ایران نشان از قدمت بالای این صنعت در این سرزمین را دارند. تاریخچه شیشه‌گری در ایران با پیدا شدن گردن‌بندی شیشه‌ای با قدمت ۲۲۰۰ سال قبل از میلاد نشان می دهد شاید ایران اولین کشوری بوده است که به این هنر وصنعت دست یافته است.
آذر کریمی
انتهای پیام/*
