نقد و بررسی فیلم_تئاتر سهروردی در حلقه نقد تهران: مردی از جنس نور
حلقه نقد تهران به مناسبت روز شهاب‌الدین سهروردی پس از تماشای فیلم_تئاتر سهروردی به نقد و برسی این اثر در حضور شکرخدا گودرزی نویسنده و کارگردان و فخرالدین صدیق شریف، حبیب دهقان نسب و علی دهکردی بازیگران این نمایش پرداخت که در سال ۹۶ در تالار وحدت اجرا شده است.در این مراسم که در موزه عزت‌اله انتظامی برگزار شد، منتقدان حلقه نقد تهران متشکل از رضا آشفته، محسن خیمه دوز، پژمان دادخواه، فریال آدری و سپیده اسکندرزاده درباره این اثر سخنرانی کردند که در ادامه بخش‌هایی از این گفتارها را خواهید خواند. پیروزی نور بر تاریکیدکتر فریال آذری بنابر نقد اسطوره شناسانه اش بر این باور است:” امشاسپندان در نظام باورشناختی مزدایی به شش مفهوم متعالی اطلاق می شود که برترین آفریدگان خداوند شناخته می شوند. واژه امشاسپندان در اوستایی، ترکیبی از دو بخش یکی واژه به اَمِشَه معنی جاودانه و همیشگی و دیگری واژه سْپِنتَه مقدس و سودمند که در مجموع به معنای «موجودات جاودانه سودمند»استاین اصطلاح به شش یا هفت صفت مهم اهورامزدا اشاره میکنددر این مقاله صرفا به نشانه های امشاسپند شهریور در آثار سهروردی پرداخته میشود؛ فرمانروایی دنیوی نیک و دادگرانه رعیت نوازی مردم داری شهریور به معنی شهریاری و سلطنت مطلوب است. او را باید نماد فرمانروایی بهشتی در زمین دانست. سلطنتی که مطابق میل و آرزو باشد. اراده آفریدگار را مستقر کند بیچارگان و درماندگان را در نظر داشته باشد و بر بدیها چیره شود. این معنی و کارکرد شهریور و این که مسبوق به دو مفهوم نیک اندیشی و پارسایی است از یک سو تأثیری شگرف در شیوه تعلیم و تربیت شاهان ایران باستان و پیوستگان آنان داشته است و از دیگر سو نقشی مهم در شکل گیری حکمت سیاسی و سامانه قدرت و شهریاری ه به لحاظ نظری و چه عملی ایفا کرده است. مهر یشت بند (۱۲۵) شهریور را رب النوع و موکل فلزات دانسته و به بیان درست تر فلزات را نماد و جلوه دنیوی آن امشاسپند به شمار آورده است.هات ۴۵ بند ۷ نیز از آن جا که فلز به مثابه ابزار کار انسان و همچنین فلزات گرانبها همگی در خدمت توانگری انسان به کار گرفته میشوند با این امشاسپند در پیوندند.با توجه به معنای دو لغت سازنده واژۀ شهریور (خشتره) به معنای چیرگی و وئیریه به معنای کشش و گرایش این واژه را به معنای چیرگی بر خواسته ها و کششهای نفس دانسته اند. سهروردی تنها یک بار در کتاب حکمه الاشراق به طور مستقیم از امشاسپند شهریور نام برده است«او هورخش که همان طلسم شهریور است نوری بسیار تابان است که پدیدآورنده روز و رئیس آسمان است و بزرگداشتش در سنت اشراق واجب و زیادتی او بر ستارگان تنها به اندازه و نزدیکی نیست بلکه به شدت است»و ذر متون مختلف به زبان تمثیل و اشاره به این امشاسپند اشاره است.اما آنچه این مطلب را با داستان سهروردی و روایت شکرخدا گودرزی پیوند میدهد صحنه محکمه سهروردی است که در آن ضعف حاکم و عالمان دین در برابر استانداردهای داده شده است آنان که بنده قدرت هستند نه شهریاری نیک دارند نه به عدالت حکم میرانند و نه بر هوای نفسانی خود چیره میشوند طبعا چنین سخنانی را تاب نیاورده از آگاهی مردم هراس داشته و دستور قتل سهروردی را صادر می نمایند که این لحظات به نیکی در نمایش تصویر گردیده است آنان اگر چه به ظاهر سلاح در دست با دشمنان دین و خدا میجنگند اما در عرصه عدالت حقیقی یا سکوت کرده تا دیگران بر جان او حکم برانند و یا در نهایت تاب سخنان اورا نداشته و بر جانش دست می یازند.” نور مِی از شرقِ پیالهمحسن خیمه‌دوز در نشست بزرگداشت سهروردی گفت:”سهروردی را با نام اثر مشهورش «حکمت‌الاشراق» می‌شناسند. اثری که نه تنها نماینده تفکر«اشراقی» در برابر تفکر«مشایی» ابن‌سینا شد بلکه با ترکیب دو تفکر مشایی و اشراقی، موفق شد یک منظومۀ چندوجهی و ترکیبی از اندیشه‌ها را تنظیم و به عنوان تفکر «شرقی» به مشرق زمین، به ایران و به جهان ارائه کند. سهروردی با چنین ساختار چندوجهی موفق شد به ترکیب‌های دشواری مثل ترکیب «عقل و عشق» (در رفتار)، «شهود و خرد» (در گفتار)، «حکمت هرمسی» یونان باستان و «حکمت خسروانی» ایران باستان (در پندار و بینش) برسد و در هر بخش از این ترکیب‌بندی جدید، نوآوری‌هایی خلق کند. سهروردی با جداسازی فلسفه از کلام، دو بنیان اساسی مکتب خسروانی ایران باستان را به روز و مدرن کرد. بنیان اول که می‌گوید: «ذات هستی نور است» و بنیان دوم که می‌گوید: «ذات هستی حرکت است». سهروردی موفق شد مقوله مهم «حرکت» را که در میان مقولات ارسطویی جایش خالی بود در فلسفه مطرح کند و همین توجه سهروردی نه تنها باعث نوآوری در فلسفه شد بلکه باعث درخشش فیلسوف بعد از خود، «صدرای شیرازی» هم شد، همان صدرایی که با اتکا به مقولۀ «حرکت»، توانست تئوری «حرکت جوهری» را ابداع کند.
علیرضا نیاکان
انتهای پیام/*
