قیام ۱۹ دی ۱۳۵۶ قم، پرتوی از نهضت ۱۵ خرداد است
قیام ۱۹ دی قم، پرتوی از نهضت ۱۵ خرداد بود، این پیام امام خمینی (ره) در واکنش به کشتار مردم قم در روز ۱۹ دی است، امام خمینی (ره) این قیام را پرتوی از نهضت ۱۵ خرداد سال ۴۲ دانستند و فرمودند: نهضت اخیر که پرتوی از نهضت ۱۵ خرداد است و شعاعش در سراسر کشور نورافکنده خود کوبندگی خاصی دارد که شاه را از خود بیخود کرده و او و دار و دسته چاقوکشش را به تلاش مذبوحانه واداشته است. جنایات ۱۹ دی ۵۶ نقطه عطفی است به جنایات شاهانه ۱۵ خرداد، شاه خواست ضرب شستی به ملت مسلمان نشان دهد.
قم، یکی از مهمترین پایگاه ها و کانون های مبارزه در تاریخ انقلاب ایران به شمار می رود. طلاب و مردم این شهر روزهای پرحماسه و پرشوری را برای از میان برداشتن رژیم پهلوی پشت سرگذاشتند و تأثیر بسزایی در پیروزی انقلاب داشتند، در حقیقت بعد از قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ خورشیدی قم مرکز اصلی و هدایت کننده مبارزات شد و پس از چهارده سال، قیام ۱۹ دی ۱۳۵۶ خورشیدی که آن را «جرقه انقلاب» نیز نامیده اند، در این شهر به وقوع پیوست. این روز یادآور حماسه بزرگ و با شکوهی است که برگ دیگری از کتاب زرین انقلاب اسلامی را رقم زد. آیت الله خامنه ای در سال ۱۳۸۴ در یکی از سخنرانیهای خود در مورد اهمیت این واقعه فرمودند: قم همچنان که مطلع قصیده بلند نهضت اسلامی در سال۱۳۴۱ بود، سرآغاز ماجرای عظیم و پرافتخار پیروزی انقلاب در ۱۳۵۶ خورشیدی هم شد. امروز ما بعد از ۲۸ سال، یاد آن روز و یاد شهیدان مظلوم آن روز و یاد آن حرکت حماسی بینظیر و بیسابقه را باید گرامی بداریم.
انتشار مقاله توهینآمیز روزنامه اطلاعات نسبت به امام خمینی در ۱۷ دیماه ۱۳۵۶، مردم قم در قیامی سراسری علیه رژیم پهلوی دست به راهپیمایی زدند. سفارت امریکا این قیام را «پرقدرتترین جنبش مذهبوین، در مقابل دولت از سال ۱۹۶۳م/۱۳۴۲ش. تا آن روز خواند و درباره عواقب و پیامدهای آن هشدار داد. متعاقب این قیام رژیم سعی کرد برای بیاهمیت جلوه دادن آن کارکنان را مجبور به راهاندازی تظاهرات به نفع خود کند که بنابر اسناد سفارت امریکا این اقدام نتوانست، طبقه متوسط ایرانی را با این شعار که: تظاهرات مذهبی قم تلاش نومیدانه مرتجعین بوده است، به طرف خود جلب کرده و آنها را به نفع خود بسیج نماید. سفیر وقت آمریکا در ایران با اشاره به پیامدهای قیام ۱۹ دی میگوید: «این حادثه سرآغاز یک سلسله تظاهرات زنجیرهای دیگر در قم و سایر شهرهای ایران بود که روزبهروز بر دامنه و وسعت آن افزوده شد. در ایران دوره عزاداری برای شهدا و مردگان چهل روز طول میکشد و روز چهلم مراسمی برای یادبود برپا میگردد. چهلم شهدای قم با تظاهراتی در نقاط مختلف ایران همراه بود که به درگیریهای تازه و شهدای دیگری انجامید و در مراسم چهلم این شهیدان نیز حوادث مشابهی روی داد و در نتیجه به فاصله هر دوره چهل روزه، ایران صحنه تظاهرات خونین و تازهای شد.»
تظاهرات ۱۹ دی ۱۳۵۶ قم و تداوم آن به صورت مراسم چهلم شهدای قم در تبریز و سپس برگزاری چهلم شهدای تبریز در دیگر شهرهای ایران از جمله اصفهان و شیرازی از موضوعات مورد مکاتبه سفارت آمریکا با واشنگتن است. به عنوان نمونه در گزارشی با تأکید بر عکسالعمل مردم در برابر این قیام خونین آمده است: «در عرض دو روز تظاهراتی به طرفداری آنانی که در قم کشته شده بودند، به طور ناگهان در دیگر شهرهای عمده ایران و عمدتا در اصفهان، شیراز، تبریز و تهران شروع به مشتعل شدن نمود.»
سایروس ونس وزیر خارجه کابینه جیمی کارتر نیز با اشاره به این موضوع که کشتار مردم در این روز بهانه مناسبی به دست مخالفان مذهبی شاه داد تا «هر چهل روز یکبار به رسم شیعیان تظاهراتی به یادبود شهیدان خود به راه بیاندازند» میگوید: «واکنش پلیس و کشته شدن جمعی دیگر در این مراسم، بهانه تظاهرات دیگری را در چهل روز بعد فراهم میساخت و هریک از این تظاهرات نسبت به دفعه قبل، وسیعتر و خشونتآمیزتر بود؛ به طوری که من در روز دهم مه، گزارشی برای پرزیدنت کارتر فرستادم و طی آن نوشتم: فعالیتها و حرکاتی که علیه شاه در ایران آغاز شده، جدیترین نوع آن از ۱۹۶۳ به این طرف است.»
نتایج و پیامدها ی قیام ۱۹ دی ۱۳۵۷ :
۱- آنچه را که رژیم از آن وحشت داشت، به تبع قیام نوزده دی به وقوع پیوست و حوزه های علمیه و روحانیت در خط امام (قدس سره) به حرکت در آمدند و زمینه ای فراهم گردید که نهضت در مسیر صحیح مبارزه قرار گیرد، و ترفندهای بعدی رژیم را نیز بی اثر کرد.
2- روشن شد که جریان حقوق بشر و فضای باز سیاسی، طلیعه ای برای میدان دادن به ملی گراها، لیبرال ها و … بوده و امریکا و رژیم شاه، عملاً در جذب مردم به سوی میانه روها موفقیتی نداشته اند و آنان هیچ پایگاهی در میان مردم ندارند.
3- قیام ۱۹ دی باعث تعمیق و مردمی شدن نهضت و شرکت توده های مذهبی، به ویژه جوانان گردید.
4- با قیام قم، آهنگ حرکت انقلاب به صورت «استراتژی چهلم ها»ی پشت سر هم، با صورت و محتوای کاملاً اسلامی شتاب فزاینده و گسترده تری به خود گرفت و رهبری امام (قدس سره) به عنوان نقش اصلی مبارزه با رژیم شاه ظاهر شد.
در جامعه امروز نیز نقش شهر قم و مردمانش همانند سابق پررنگ است و هیچ کاهش نیافته است، در شرایط حال حاضر حوزههای فعال و مراکز مطالعاتی فعال در قم نقش اتاق فکر انقلاب اسلامی را دارند و با گفتمان اسلامی خود برنامهریزی درست و تصمیمات مناسب را اخذ میکنند. قیام مردم خونین قم در ۱۹ دی یادآوری میکند که همواره با نگاهی ویژه، آنچه را که در این شهر منتشر میشود دنبال و بازنشر کنیم چراکه این شهر هنوز بهعنوان یکی از مراکز انقلاب، فعال و به دنبال پیشبرد اهداف انقلاب است.
یادداشت تحلیلی
رحیم رضاخانی ۱۸دی ۱۴۰۰
انتهای پیام/*