الهام سموری: مشاور و کارشناس ارشد روانشناسی عمومی
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری احوال نیوز، الهام سموری، مشاور و کارشناس ارشد روانشناسی عمومی در مقاله ای تحت عنوان تربیت جنسی کودکان و نوجوانان و عوامل تأثیر گذار آن در خانواده عنوان نمود.
مقدمه
در این مقاله به بحث راجع به تربیت جنسی کودکان و نوجوانان و عوامل تأثیر گذار آن در خانواده میپردازیم . همانطور که می دانیم یکی از مهمّ ترین وظایف والدین تربیت فرزندان خود برای داشتن زندگی سالم در جامعه می باشد. در این میان یکی از اساسی ترین مقوله های تربیتی، تربیت جنسی کودکان و نوجوانان می باشد. با تّوجه به تغییراتی که در همه ی جنبه های زندگی بشر درعصر حاضر رخ داده است پرداختن به این مقوله از اهمیت بیشتری نسبت به قبل برخوردار است. چرا که این پیشرفت ها و تغییرات دسترسی فرزندان را به اطلاعات جنسی آسان نموده است. تربیت جنسی فرزندان امنیت روانی و اجتماعی آنها را در جامعه تامین می کند، چرا که با دانش کافی در این مورد به محض برخورد با مسئله ای بهترین تصمیم را می گیرند و در نتیجه از بسیاری از خطرات و تحریف های جنسی رهایی می یابند. و خانواده به عنوان اصلی ترین و اولّین بنیانی که کودک در آن پا به عرصه ی وجود می گذارد نقش مهمّی را در تربیت جنسی ایفا می کند. پرداختن به این موضوع بسیار حایز اهمیت می باشد. در این مبحث سعی شد ضمن بیان اهداف و ضروت تربیت جنسی ،عوامل تأثیر گذار بر آن در خانواده مورد توّجه و بحث قرار بگیرد.
در حال حاضر به خاطر پاره ای از مسائل از جمله ماهواره ، فضاهای مجازی … دوران کمون جنسی نداریم . این مسئله خود باعث نگرانی بسیاری برای جامعه و خصوصاَ خانواده ها شده است . این که کودکان ما باید در باره موضوعات جنسی تا چه حدّ بدانند واینکه والدین در مورد کنجکاوی های جنسی و سؤالات کوکانشان چگونه پاسخ گو باشند. ضمن اینکه باتوّجه به اینکه در اسلام هم به این مسئله اهمّیت زیادی داده شده است.نکته مهّم دیگر این است که بین تربیت جنسی و آموزش جنسی تفاوت وجود دارد .
تربیت جنسی
موضوع تربیت جنسی از موضوعات مهّم مربوط به کودکان میباشد که از سنین حدوداً سه سالگی بارفتارهایی مانند دکتر بازی و سؤالاتی از جمله اینکه : من چطور بدنیا آمدم ، از کجا آمدم .. شروع میشود و با رشد کودک و همچنین افزایش حس کنجکاوی کودک وسعت می یابد که والدین باید ضمن حفظ خونسردی خود در مقابل این مسائل بتوانند به کودکان خود با نهایت ملایمت جواب بدهند. این نکته را باید مد نظر داشت که نباید از جواب دادن به کودکان طفره رفت، چون اگر ما به آنها پاسخ متناسب با سنشان را ندهیم خودشان با پرسیدن از افراد دیگر به جواب میرسند و این بسیار خطرناک است برای اینکه معلوم نیست فردی که اطلاعات را در اختیار کودک ما میگذارد دارای چه جور اطلاعاتی باشد. بهتراست اوّل از کودک بپرسیم که چه فکرمیکنی یا چه چیز میدانی تا متناسب با دانش کودک به او پاسخ بدهیم.
هویت جنسی
مسئله مهّم دیگری که باید به آن توّجه کنیم راجع به هویت جنسی و تشخیص اینکه من دختر هستم یا پسر میباشد. هویت جنسی از مفاهیم تحولی مهّم در حوزه روانشناسی من میباشد. تحول هویت جنسی در افراد از کودکی آغاز میگردد و این فرایند تا نوجوانی ادامه خواهد داشت .فرهنگ و آموزه های اجتماعی از مهّم ترین منابع شکل دهی هویت جنسی است. نقشها و نگرشها ی جنسی در هر فرهنگ محتوای هویت جنسی را تشکل میدهد. بنابر مبانی نظری موجود، شکل گیری هویت جنسی کاملاً اکتسابی است و آموزه های رسمی و غیر رسمی عامل مؤثر در این شکل گیری است (۲۰۱۷،Kanani).
احساس هویت را هماهنگی ادراکی فرد از خویشتن با ادراک دیگران از او تعریف میکنند برزونسکی (۲۰۰۳ ،Berzonsky) و شکل گیری آن به صورت یک سازه و ساختار اجتماعی روانی است که باعث یکی از مهّم ترین وجوه هویت انسانی است .
تربیت جنسی و آموزش جنسی چیست ؟معمولاً سؤالی که والدین در این مورد میپرسند و بین این دو مسئله یعنی تربیت جنسی و آموزش جنسی تفاوت وجود دارد .
تربیت جنسی : به کلیه اقدامات و رفتارها ، باید ها و نباید ها که پدر و مادر آموزش می بینند تا کودک را از نظر جنسی آماده کنند .در حقیقت، مقصود از تربیت جنسی ، از دیدگاه اسلامی این است که فرد را به گونه ای تربیت کنیم که وقتی به سن بلوغ رسید، حلال و حرام را در مسائل جنسی تشخیص دهد ؛ به وظایف زناشویی و همسرداری آگاه باشد ؛ از بی بند و باری بپرهیزد وراه و رسم عفت اسلامی خلق و خوی او باشد.
آموزش جنسی : مربوط به سن بعد از بلوغ میشود (( بعد از نوجوانی ))
هر گاه به دانش مربوط به تولید مثل و موضوعات جنسی ، بر اساس برنامه های طراحی شده برای آموزش رفتار جنسی و نگرش به آن توّجه شود، آموزش جنسی نامیده می شود .
ازدیدگاه اسلا می، هدف از آموزش جنسی ایجاد نگرش های سالم و بیان اطلاعات مناسب درباره ی موضوعات جنسی است و باید شامل آموزش هایی باشد که به بهداشت روانی و سازگاری اجتماعی بینجامد و پیشامدهای ناشی از ناسازگاری اجتماعی و نابهنجاری های اخلاقی را به کمترین حدّ برساند .
آموزش جنسی به کودک و نوجوان از دیدگاه اسلامی و مطالعات روان شناختی انگیزه و رفتار جنسی غریزی است ؛ ولی تحت تأثیر عوامل محیطی، کاملاَ طبیعی باقی نمی ماند و جهت های خاصی می گیرد؛ از این رو ، تکامل زندگی جنسی را نمی توان به طبیعت سپرد و از پرورش صحیح آن غفلت کرد؛ بلکه در جهت دستیابی به اهداف مطلوب و جهت دادن فعّالیت های جنسی باید کوشش نمود. فعّالیت های جنسی، بدون جهت دهی صحیح و برخوردار ی از برنامه ای معین، مشکلاتی را به وجود خواهد آورد که سلامت جسم و روان را به خطر می اندازد؛ از سوی دیگر، رها کردن کودک تا سنین نوجوانی و جوانی و عدم تربیت صحیح، او را از رسیدن به سعادت که هدف آفرینش انسان است، باز می دارد .
امام علی( ع ) فرمودند : ( نداشتن ادب و محروم بودن از تربیت صحیح را بی ادبی و عدم تربیت صحیح باعث هر بدی و عامل تمام بدی ها دانستند) (ابن ابی الحدید، بی تا، ص۲۵۸ ).
چرا چند سالی است آموزش تربیت جنسی میگذاریم در حالی که در دو یا سه دهه قبل صحبت کردن دربارۀ این موضوع بسیارناشایست و جزء تابو – ها بود؟
در حال حاضر با توّجه به وسعت اطلاعات و گسترش رسانه ها و بالا رفتن میزان آگاهی فرزندانمان لازم است خانواده ها راهنمایی شوند تا بتوانند در پاسخ به سؤالات کودک در مورد مسائل جنسی توضیح مناسبی بدهند که البّته باید در این مورد تفاوت های فردی در نظر گرفته شود .
مادر کشورمان باید بلوغ را به تاًخیر بیندازیم، زیرا بلوغ زودرس در کشورما معقول نیست. هدف تربیت جنسی شناخت تمام مراحل و موارد مربوط به تربیت جنسی است .
نوجوانان با آموختن نکاتی درباره ی آناتومی و فیزیولوژی تولید مثل، نگرشی به آن پیدا می کند و این نگرش بر رفتار جنسی آینده ی او تأثیر خواهد گذاشت .
از نظر هوستون ، مارتین و فلدز ( ۱۹۹۰ ) ، افرادی که در سمینارها و برنامه های آموزش جنسی شرکت میکنند، بسیار راحت تر میتوانند راجع به مسائل جنسی با نوجوانانشان صحبت کنند ٍ؛همچنین این والدین منابع مناسب خواندنی در باره مسائل جنسی برای فرزندان خود فراهم می آورند.
مراحل رشد جنسی کودک ⇐ توّلد تا پنج سالگی
چون سن کودک خیلی مهّم است تقریباَ از دوسالگی به بعد :
- نسبت به اندام جنسی واعضاء بدن خود کنجکاو میشوند و درصدد کشف آن بر می آیند (( معمولاَ از سه سالگی به بعد )) .
- از لمس اندام خود لذت میبرد (( مفهوم این لذت از کودک تا بزرگسال تفاوت دارد )) یعنی لذت جنسی وجود ندارد .
- به راحتی و بدون خجالت در مورد بدن خود صحبت میکند (( وقتی یک نفر مراجعه میکند در این سن این مسا ئل طبیعی است)) .
- احساس حس کنجکاوی در تمام مسایل جنسی مطرح میشود .
- ارضاء حس کنجکاوی (سن ۵/۴ سالگی ) درباره اندامهای تناسلی از طریق دکتر بازی .
- فهم و درک رفتارهای کلیشه ای مردانه و زنانه .
- آگاهی نسبت به اعضاء خود ( سن پنج سالگی ) .
خصوصی بودن = مهمّ ترین مسئله در تربیت جنسی
یعنی غیر از مادر برای دختر و پسر برای پدر و آقا یا خانم دکتر کسی نمیتواند و نه حقّ دارد اندام شما را ببیند و لمس کند .یک نام مناسب برای اندام جنسی کودک انتخاب کنید مثلاً : خصوصی ، شخصی.
معمولاَ کودکان از سن ۶ تا ۹ سالگی وارد قالب های پسرانه میشوند و سؤالاتشان بیشتر از رفتارهایان میشود .
در این دوران به والدین چه بگوییم ؟
مهمّترین موضوعاتی که باید در تربیت جنسی کودکان در این دوره رعایت شود، عبارتاند از: ۱٫ ایجاد عادتهای مطلوب جنسی یا درواقع، پیشگیری از عادتهای نامطلوب جنسی ۲:. دادن پاسخ متناسب و درخور فهم کودکان به پرسشهای جنسی آنها . ۳: کمک به شکل گیری هویت جنسی متناسب با جنسیت کودک ۴ : پیشگیری از بیداری جنسی پیش از موقع. این مرحله از رشد (دورۀ ابتدایی ( مرحلۀ ادب کردن و آموزش مقدمات لازم برای ورود به دنیای بلوغ است .
نقش اصلی تربیت جنسی در دوران کودکی و ایجاد عادتهای مناسب به عهدۀ پدر و مادر است.آنها باید خود آموزشهای لازم و روشن درزمینۀ تربیت جنسی را دریافت کنند و به آنها کمک شود تا برای پاسخگویی به پرسشهای جنسی و زیستی فرزندانشان از طریق مراجعه به کتابهای مناسب و متون مذهبی آمادگی یابند. کودک در ۸ تا ۱۰سالگی نسبت به خصوصیات جسمانی خود و تفاوتهای جنسی دختر و پسر کنجکاو است و جنبۀ شناختی کنجکاوی او صرفاً علت کشف دارد. نوع پرسشهای کودک در مورد »نوزاد « و » مرا از کجا آوردی « آفرینش خود، کیفیت معمولاً پیدایش و چگونگی به دنیا آمدن خود است، سؤالهایی از قبیل این سؤالهای آنان طبیعی و عادی است. دید کودک دربارۀ بدن خود و همسالان، مانند: (من کجا بوده ام ) و ( از کجاآمده ام ).
ازاین رو در پاسخ به این پرسشها هم همواره باید به این نکته توّجه داشت که روند آموزشی کودک باید تدریجی باشد و نباید همۀ جزئیات را یکباره در اختیار او گذاشت. پاسخ پرسشها باید کوتاه و ساده باشد .
در ۵ -۶ سالگی فعالیت هورمونهای جنسی کم است؛ در ۴ سالگی، پسران نسبت به دختران ابراز علاقه میکنند اما این ابراز علاقه جنبۀ دوستی دارد نه جنبۀ جنسی. گاهی کودکان به هنگام استحمام، توالت یا تعویض لباس به بدن خود نگاه میکنند یا برای کنجکاوی آلت تناسلی خود را دستکاری میکنند. این رفتار گاهی به جهت مشکلات جنسی )خشکی پوست آلت یاخارش یا سوزش آن( است. در مواردی اضطراب، باعث این رفتار میشود و از این راه، کودک کسب آرامش میکند. به طورکلی،این رفتار هنگام استحمام، بازیگوشی، خستگی، بیحوصلگی، هنگام حرکت در خودرو و هنگام مطالعه )در سنین تحصیل( بیشتر وجود دارد. در اینگونه موارد، والدین باید خون سردی خود را حفظ کنند و کودک را ازاینگونه رفتار بازدارند.
یکی ازمسائلی که پدر و مادردر شکل گیری آن نقش مؤثری دارند ( هویت جنسی ) است. هویت جنسی مفهومی است که فرد از خود به عنوان یک مرد یا زن دارد. درواقع، تصویری که هر فرد از زن یا مرد بودن خود دارد و برداشت او از اینکه زن یا مردچگونه است، هویت او را میسازد. درواقع، هویت جنسی با نقش جنسی ارتباط نزدیک دارد. مرد و زن هرکدام نقشی دارد و این هنجارهای جامعه است که مشخص میکند زن یا مرد، در انجام دادن چه کارهایی مجاز و درچه کارهایی غیرمجازند؛ در این زمینه، والدین نیز نقش » الگویی « دارند؛ باید احترام به زن را به نوجوان پسر آموخت و همزمان با آن، احترام به مرد را نیز به دختران آموزش داد.
بررسیهای علمی نشان داده اند که بیداری نا به هنگام جنسی، زمینه ساز بروز پاره ای از هوسهای نادرست، عادت های نامناسب و انحراف آمیزی چون خود ارضایی، قرار دادن خود در معرض سوءاستفاده های جنسی و بالاخره، توسعۀ مفاسد و آلودگیهاست؛ ازاین رو، باید از پیش رسی بیداری جنسی کودکان جلوگیری کرد.
خود ارضائی
اکثراَ در حیطه خود ارضایی مراجعه میکنند، یعنی قبل از آن مادر اصلاَ متوّجه رفتارهای جنسی نشده و یکباره متوّجه میشود. برای مثال : کودک خود را به نیمکت میمالد یا به تنهایی خو میگیرد و یا با بچّه های دیگر در تنهایی رابطه دارد …
خود ارضائی نه تنها در کودک و نوجوان بلکه در بزرگسالان با وجود داشتن همسر هم وجود دارد.
از دوران نوزادی یا نوپائی نوعی کنجکاوی ذهنی وجود دارد ،امّا معمولاَ خود ارضائی از سن ۲ تا ۳ سالگی دیده میشود . امّا بین خود ارضائی و کنجکاوی تفاوت وجود دارد. اینکه خود ارضائی فراتر از کنجکاوی است و بیشتر اندامهای جنسی است و ممکن است در هفته چند بار یا در روز چند بار اتّفاق بیافتد و این وظیفه مشاور است که تشخیص بدهد از کدام نوع است. نکته این است که خود ارضائی تکرار دارد امّا کودک کنجکاو گاهاَ ممکن است این کار را بکند .
در خود ارضائی کودک معمولاَ خود را روی زمین میمالد یا با عروسک وسایر اشیاء اینکار را انجام میدهد . خوابیدن روی شکم در دخترها زیاد تر است و پسرها با فشار دادن آلت .
شروع آن به طور ناگهانی است ومعمولاَ پدر و مادر غافلگیر میشوند . علائم آن عبارت است از گر گرفتگی، عرق کردن، گرم شدن، خر خر کردن، نفس نفس زدن و تنفس نا منظم ، وگاهی مادر حالت چمباتمه زدن در کودک میبیند . در موارد شدید تشنج دیده میشود . در سن ۲ تا ۴ سالگی ممکن است اینکار حتّی در حضور کسی انجام شود ، امّا از پنج سالگی به بعد به خلوت میرود .
همیشه چند نکته را در نظر بگیرید :۱- بافت فرهنگی و مذهبی خانواده سنجیده شود . ۲- هوش .
نتیجه گیری
چنانچه تربیت جنسی مورد غفلت قرار بگیرد، احتمالاً هویت جنسی کودک دچار مشکل میشود و شاهد اختلالهای شایع جنسی در میان فرزندانمان میباشیم. درنتیجه ذهنیت فرد از جنسیت خویش بااندام جنسی زمان توّلدش متفاوت میشود و ازآنجاییکه سلامت جنسی یکی از ارکان سلامت روانی
افراد میباشد در صورت بروز اختلال، دیگر جنبه های حیات روانی و ارتباطی را نیز تحت تأثیر قرار میدهد و آنها را دچار مشکل میکند کنجکاویها و سؤالهای، جنسی خواه ناخواه در ذهن کودکان ایجاد میشود و ناآگاهی و ناتوانی در پاسخ به سؤالات کودکان باعث میشود تا آنها در زمینه مسائل جنسی دچار سردرگمی شوند. لذا تربیت جنسی شیوه پیشگیرانه ای است که برای ایمن نگهداشتن کودک مطرح میشود.
در بیشتر کشورهای درحال توسعه، برنامه ها و سیاستهای منسجم و مدونی برای حفظ صیانت و تربیت جنسی کودکان و نوجوانان وجود ندارد. در میان انبوه مشکلاتی که جوانان امروز با آن روبه رو هستند، تربیت جنسی اهمیت ویژهای دارد. باید اعتراف کرد که این مشکل با ماشینی شدن هرچه بیشتر زندگی، افزایش مدت تحصیل، راه یافتن تجمل به اغلب خانواده ها و تزلزل پایه های اعتماد دختران و پسران به یکدیگر ابعاد گسترده تر و پیچیده تری به خود گرفته است. بسیاری از ناهنجاریهای اجتماعی ناشی از طغیان تمایلات جنسی است که سبب برهم خوردن نظم اجتماعی و به خطر افتادن سلامت جامعه میشود.
جالب است بدانید که بسیاری از مشکلات موجود بین افراد در روابط عاطفی و زناشویی ناشی از عدم تربیت صحیح جنسی و غفلت از آن در دوران کودکی است. اصولاً این افراد در رابطۀ عمیق عاطفی با طرف مقابل احساس رضایتمندی نمیکنند و توانایی برقراری یک رابطۀجنسی لذتبخش را ندارند. در پایان تأکید میشود که پدر و مادری که به تربیت جنسی فرزندشان اهمیت میدهند، سلامت روانی و جنسی او را در دوران کودکی و بزرگسالی بیمه کرده اند .
منابع
فارسی
استادیار گروه روانُشناسی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران [email protected]
سایت ترجمۀ فا ؛ مرجع جدید ترین مقالات ترجمه شده از نشریات معتبر خارجی
English
health education project (AAHEP) evaluation: A study of teen pregnancy in East Tennessee (1982-1985), Paper presented to the Mid-South Educational Research Association (MSERA), Biloxi, MS.
Yarber, W. L. & T. Anno. (1981), “Changes in sex guilt, primarily sexual intimacy attitudes, and sexual behavior during a sexuality course”, Health Education,p.17-21.
Zabin, L. S. & M. B. Hirsh & E. A. Smith & R. Streett & others. (1986), “Evaluation of a pregnancy prevention program for urban teenagers”, Family Planning Perspective, 8, p.119-126.
Archive of SID
الهه کمالی
پایان خبر/*
